शेतीमध्ये सूक्ष्म अन्नद्रव्यांचे महत्त्व

शेतीमध्ये सूक्ष्म अन्नद्रव्यांचे महत्त्व

शेतीसाठी आवश्यक असलेले अन्नद्रव्य दोन प्रकारात विभागले जातात – मुख्य अन्नद्रव्ये (Macro Nutrients) आणि सूक्ष्म अन्नद्रव्ये (Micronutrients). मुख्य अन्नद्रव्ये (नायट्रोजन, फॉस्फरस, पोटॅशियम) मोठ्या प्रमाणात लागतात, तर सूक्ष्म अन्नद्रव्यांची (झिंक, लोह, मॅंगनीज, तांबे, बोरॉन, मोलिब्डेनम इत्यादी) गरज कमी प्रमाणात असते, पण ती अत्यंत महत्त्वाची असतात.

🌱 सूक्ष्म अन्नद्रव्ये कोणती?

१. झिंक (Zn)
२. लोह (Fe)
३. मॅंगनीज (Mn)
४. तांबे (Cu)
५. बोरॉन (B)
६. मोलिब्डेनम (Mo)
७. क्लोरीन (Cl)

📌 सूक्ष्म अन्नद्रव्यांचे महत्त्व:

१. झिंक (Zn):

• प्रथिने व एन्झाईमच्या निर्मितीसाठी आवश्यक.

• अंकुरण, पानांची वाढ, फळधारणा यामध्ये महत्त्वाची भूमिका.

• झिंकची कमतरता असल्यास पाने लहान होतात, फिकट दिसतात, फुलधारणा कमी होते.

२. लोह (Fe):

• हरितद्रव्य (क्लोरोफिल) निर्मितीसाठी आवश्यक.

• प्रकाशसंश्लेषण प्रक्रियेसाठी महत्त्वाचे.

• कमतरतेमुळे पानांचा रंग पिवळसर पडतो.

३. मॅंगनीज (Mn):

• एन्झाईमच्या क्रियेत भाग घेतो.

• नायट्रोजन शोषण व रूपांतरणामध्ये मदत करतो.

• पानांवर ठिपके दिसू शकतात, हरितद्रव्याची कमतरता जाणवते.

४. तांबे (Cu):

• वनस्पतींच्या रोगप्रतिकारशक्तीसाठी आवश्यक.

• कमतरतेमुळे कोंब मरण, वाढ थांबते.

५. बोरॉन (B):

• फुलधारणा, फलधारणा व पेशींच्या भिंतींच्या मजबुतीसाठी आवश्यक.

• बोरॉन नसल्यास फुले गळणे, फळे चिरणे, मुळे नीट वाढत नाहीत.

६. मोलिब्डेनम (Mo):

• नायट्रोजनच्या रूपांतरणासाठी आवश्यक.

• कमी असल्यास पाने फिकट दिसतात, झाडाची वाढ खुंटते.

७. क्लोरीन (Cl):

• वनस्पतीच्या जलवहन आणि पाचक क्रियांमध्ये मदत.

• क्लोरीनच्या कमतरतेची शक्यता कमी असते.

🌾 सूक्ष्म अन्नद्रव्यांची कमतरता का होते?

• एकाच पिकाचे वारंवार लागवड (Mono-cropping)

• सेंद्रिय खतांचा अभाव

• अति प्रमाणात रासायनिक खते वापरणे

• जास्त पावसामुळे धूप होणे

• जमिनीचा जास्त pH (अल्कलाइन माती)

✅ योग्य व्यवस्थापनासाठी काय करावे?

• माती परीक्षण (Soil Testing): अन्नद्रव्यांची स्थिती जाणून घेण्यासाठी.

• फोलिअर स्प्रे (Foliar Spray): सूक्ष्म अन्नद्रव्ये पानेद्वारे झाडांना पुरवता येतात.

• मिक्स सूक्ष्म अन्नद्रव्य खतांचा वापर: संतुलित प्रमाणात उपलब्ध होते.

• सेंद्रिय खतांचा वापर: जमिनीतील अन्नद्रव्य साठा टिकतो.